Oddłużenie - Na czym polega upadłość konsumencka

Upadłość konsumencka

W czasach, kiedy znacznemu pogorszeniu uległa sytuacja finansowa Polaków, instytucja upadłości konsumenckiej jest coraz bardziej powszechna. Jest sposobem na uwolnienie się od długów, bez względu na źródło ich pochodzenia.

Skorzystać z niej mogą osoby niewypłacalne, które nie regulują zobowiązań w stosunku do swoich wierzycieli osobistych, z uwagi na brak środków finansowych i składników majątkowych, które pozwoliłyby na ich uregulowanie.

Instytucja upadłości konsumenckiej jest szansą na oddłużenie niewypłacalnych konsumentów. Pozytywnie wpływa na sektor finansowy. W dłuższej perspektywie umożliwia dłużnikom ponowne korzystanie z usług instytucji finansowych.

Pierwszy krok do oddłużenia

Warunkiem wszczęcia postępowania w przedmiocie ogłoszenia upadłości konsumenckiej jest złożenie przez dłużnika tj. osobę fizyczną nieprowadzącą działalności gospodarczej (czyli konsumenta) we właściwym Sądzie Rejonowym Wydziale Gospodarczym wniosku o ogłoszenie upadłości.

Z dniem 1 grudnia 2021 roku weszły w życie przepisy ustawy o Krajowym Rejestrze Zadłużonych.
Regulacja wprowadziła zmiany determinujące konieczność wnoszenia pism w postępowaniu upadłościowym w formie elektronicznej, za pośrednictwem Krajowego Rejestru Zadłużonych.

Jednakże dłużnik w postępowaniu w przedmiocie ogłoszenia upadłości konsumenckiej może wnioskować o ogłoszenie upadłości z pominięciem systemu teleinformatycznego, pisemnie na urzędowym formularzu, który można pobrać w sądzie lub poprzez stronę internetową Ministerstwa Sprawiedliwości lub ustnie na biurze podawczym Sądu Rejonowego.

Warto mieć jednak świadomość, iż zwolnienie z obowiązku złożenia wniosku w postępowaniu w przedmiocie ogłoszenia upadłości konsumenckiej za pośrednictwem systemu teleinformatycznego dotyczy tylko i wyłącznie wniosku inicjującego postępowanie o upadłość konsumencką.

Sądem właściwym do złożenia wniosku jest Sąd Rejonowy Wydział Gospodarczy ds. Upadłościowych i Restrukturyzacyjnych według miejsca zamieszkania dłużnika. Od wniosku o ogłoszenie upadłości pobiera się opłatę stałą w wysokości 30,00 zł. Potwierdzenie opłaty dołączyć należy do wniosku.

Aby Sąd ogłosił upadłość konsumencką należy spełnić dwie pozytywne przesłanki:

• istnienie stanu niewypłacalności, czyli posiadanie co najmniej jednego wymagalnego zobowiązania, którego nie można spłacić – domniemywa się, że dłużnik utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych jeżeli opóźnienie w wykonywaniu zobowiązań pieniężnych przekracza 3 miesiące;
• bycie konsumentem w dniu składania wniosku o ogłoszenie upadłości;

Możliwe tryby postępowania

Postępowanie upadłościowe konsumenckie zainicjonowane złożeniem przez dłużnika (konsumenta) wniosku o ogłoszenie upadłości, może być prowadzone w jednym z 3 trybów. O wyborze trybu postępowania decyduje Sąd:

• Tryb uproszczony
• Tryb zwykły
• Tryb układowy

Tryb uproszczony

Jest to tryb stosunkowo nowy, wprowadzony nowelizacją ustawy Prawa Upadłościowego, która weszła w życie 24 marca 2020 roku. Tryb uproszczony przewidziany został dla spraw najprostszych. W tak zwanym uproszczonym postępowaniu konsumenckim nie jest powoływany Sędzia – komisarz. Postępowanie samodzielnie prowadzi Syndyk przy minimalnej ingerencji Sądu.

Tryb zwykły

Skierowanie postępowania do trybu zwykłego podyktowane będzie: znacznym rozmiarem majątku upadłego, znaczną liczbą wierzycieli oraz uzasadnionymi przewidywaniami, co do zwiększonego stopnia skomplikowania postępowania. Jest to postępowanie bardziej rozbudowane i sformalizowane. Czas trwania postępowania jest dłuższy od postępowania prowadzonego w trybie uproszczonym. W trybie zwykłym powoływany jest Sędzia-komisarz.

Postępowanie o zawarcie układu

Ostatni z trybów postępowania to postępowanie układowe. W ramach postępowania konsument może wystąpić z wnioskiem o zawarcie układu na zgromadzeniu wierzycieli. Postępowanie układowe umożliwia oddłużenie bez likwidacji majątku. Prowadzone jest pod nadzorem licencjonowanego doradcy restrukturyzacyjnego.

Skutki ogłoszenia upadłości

Z całą pewnością ogłoszenie upadłości wywiera daleko idące skutki mające wpływ na sytuację majątkową upadłego jak i osobistą.

• z dniem ogłoszenia upadłości, majątek upadłego staje się masą upadłości, która służy spłaceniu długów oraz pokryciu kosztów postępowania upadłościowego.
• z chwilą ogłoszenia upadłości upadły zobligowany jest wydać syndykowi cały swój majątek i dokumenty w tym księgi rachunkowe oraz ewidencje prowadzone dla celów podatkowych.
• upadły traci prawo zarządu, korzystania z majątku i rozporządzania nim.
• w toku postepowania upadły zobowiązany jest do udzielania syndykowi wszelkich wyjaśnień dotyczących swojego majątku
• majątek upadłego obejmuje w zarząd syndyk zabezpieczając go przed zniszczeniem, uszkodzeniem lub zabraniem przez osoby trzecie.
• z chwilą ogłoszenia upadłości do masy upadłości wchodzi wynagrodzenie upadłego w części podlegającej zajęciu (wyłączone z masy upadłości jest wynagrodzenie za pracę upadłego w części niepodlegającej zajęciu).

Nadto, jeżeli upadły pozostaje w związku małżeńskim, skutki upadłości rozciągają się również na sferę majątkową małżeńską co oznacza, że dotykają małżonka upadłego. Z dniem ogłoszenia upadłości jednego z małżonków, powstaje między małżonkami rozdzielność majątkowa. Jeśli małżonkowie pozostawali w ustroju wspólności majątkowej, majątek wspólny małżonków wchodzi do masy upadłości, a jego podział jest niedopuszczalny.

Sposoby oddłużenia - upadłość konsumencka

• umorzenie zobowiązań bez ustalania planu spłaty wierzycieli;
• warunkowe umorzenie zobowiązań;
• ustalenie planu spłaty wierzycieli
• umorzenie postępowania
• odmowa oddłużenia

Przesłanki umożenia zobowiązań

Umorzenie zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli następuje wówczas gdy sytuacja upadłego w sposób oczywisty wskazuje, że jest on trwale niezdolny do dokonywania jakichkolwiek spłat w ramach planu spłaty wierzycieli.

Umorzenie dotyczy tylko tych długów, które powstały przed ogłoszeniem upadłości. W tym miejscu warto wskazać, iż całkowite umorzenie zobowiązań bez ustalania planu spłaty wierzycieli jest wyjątkiem, przewidzianym jedynie dla nielicznej grupy dłużników.

Jednakże warto mieć świadomość,  iż istnieje katalog zobowiązań nie podlegających umorzeniu. Wyłączone z umorzenia zostały poniżej wskazane zobowiązania:

• zobowiązania o charakterze alimentacyjnym;
• zobowiązania wynikające z rent z tytułu odszkodowania za wywołanie choroby, niezdolności do pracy, kalectwa lub śmierci;
• zobowiązania do zapłaty kar grzywny orzeczonych przez sąd;
• wykonania obowiązku naprawienia szkody oraz zadośćuczynienia za doznaną krzywdę;
• zobowiązania do zapłaty nawiązki lub świadczenia pieniężnego orzeczonych przez sąd, jako środek karny lub środek związany z poddaniem sprawcy próbie;
• zobowiązania do naprawienia szkody wynikającej z przestępstwa lub wykroczenia stwierdzonego prawomocnym orzeczeniem;
• zobowiązania, których upadły umyślnie nie ujawnił, jeżeli wierzyciel nie brał udziału w postępowaniu;
• mienie, które wyłączone jest od egzekucji według przepisów Kodeksu Postępowania Cywilnego

Warunkowe umorzenie zobowiązań

Jest to instytucja nowa, dedykowana dla dłużników, u których niezdolność do dokonywania jakichkolwiek spłat w ramach planu spłaty wierzycieli, wynikająca z osobistej sytuacji upadłego, nie ma charakteru trwałego. Wówczas Sąd umarza zobowiązania upadłego bez ustalania planu spłaty wierzycieli pod warunkiem, iż w terminie 5 lat od dnia uprawomocnienia się postanowienia o warunkowym umorzeniu zobowiązań bez ustalania planu spłaty wierzycieli, upadły ani żaden z wierzycieli nie złoży wniosku o ustalenie planu spłaty wierzycieli, na skutek którego sąd, uznając, że ustała niezdolność upadłego do dokonywania jakichkolwiek spłat w ramach planu spłaty wierzycieli, uchyli postanowienie o warunkowym umorzeniu zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli i ustali plan spłaty wierzycieli. W okresie warunkowego umorzenia zobowiązań upadły zobowiązany jest do składania do Sądu sprawozdań ze swojej sytuacji majątkowej.

Plan spłaty wierzycieli

Po upływie terminu do zgłaszania wierzytelności i przeprowadzeniu likwidacji majątku wchodzącego w skład masy upadłości, syndyk sporządza projekt planu spłaty wierzycieli, a następnie przesyła go do wierzycieli oraz upadłego z wezwaniem do złożenia swojego stanowiska. Po upływie zakreślonego w projekcie planu spłaty terminu na złożenie stanowiska, syndyk składa do Sądu projekt planu spłaty wierzycieli z uzasadnieniem. Sąd nie jest związany stanowiskiem syndyka oraz wierzycieli, co do treści planu spłaty. Ustalając plan spłaty, Sąd bierze pod uwagę możliwości zarobkowe upadłego, konieczność utrzymania upadłego i osób pozostających na jego utrzymaniu oraz ich potrzeby mieszkaniowe, wysokość niezaspokojonych wierzytelności oraz stopień zaspokojenia wierzytelności w toku postępowania upadłościowego.

Zasady dotyczące długości okresu spłaty na rzecz wierzycieli uzależnione są od postawy upadłego, okoliczności doprowadzenia przez upadłego do stanu niewypłacalności.

Co do zasady w przypadku ustalenia przez Sąd, iż upadły nie doprowadził do swojej niewypłacalności celowo ani nie zwiększył stopnia niewypłacalności umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa plan spłaty nie może przekroczyć 36 miesięcy.

W przypadku ustalenia, że upadły doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa, plan spłaty wierzycieli nie może być krótszy niż 36 miesięcy, ani dłuższy niż 84 miesiące.

Niezależnie od przywołanych wyżej możliwości oddłużenia, Sąd może również odmówić oddłużenia bądź umorzyć postępowanie.

Przesłanki odmowy umorzenia zobowiązań:

• upadły doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień w sposób celowy, w szczególności przez trwonienie części składkowych majątku oraz celowo nie regulował wymagalnych zobowiązań;
• w okresie 10 lat przed dniem zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości w stosunku do upadłego prowadzono postępowanie upadłościowe, w którym umorzono całość lub część jego zobowiązań,

chyba, że ustalenie planu spłaty wierzycieli lub umorzenie zobowiązań upadłego bez ustalania planu spłaty wierzycieli lub warunkowe umorzenie zobowiązań upadłego bez ustalania planu spłaty wierzycieli jest uzasadnione względami słuszności lub względami humanitarnymi.

Celowość, umyślność, rażące niedbalstwo

Działaniem celowym jest takie zachowanie dłużnika, które jest bezprawne, umyślne, w zamiarze bezpośrednim (dłużnik przewiduje skutek w postaci niewypłacalności i świadomie do niego dąży), a jednocześnie jest nakierowane na osiągnięcie określonego celu, którym jest osiągnięcie stanu niewypłacalności bądź zwiększenie stopnia niewypłacalności.

Winę umyślną można przypisać dłużnikowi w sytuacji, gdy dla przykładu zaciągnął on kilka kredytów, wiedząc, że za chwilę straci źródło dochodu, a uzyskane w ten sposób środki przeniósł na osoby trzecie lub roztrwonił, po czym złożył wniosek o ogłoszenie upadłości.

Rażące niedbalstwo to kwalifikowana postać tzw. winy nieumyślnej, polegającej na niedołożeniu należytej staranności wymaganej w danych okolicznościach. Jak wskazuje się w doktrynie prawa cywilnego, dla przypisania niedbalstwa konieczne jest ustalenie, że w konkretnych okolicznościach danego przypadku upadły mógł zachować się z należytą starannością.

Zalety upadłości konsumenckiej

Z całą pewnością postępowanie upadłościowe wiąże się z koniecznością znoszenia przez upadłego określonych uciążliwości. Jednakże ostatecznie postępowanie upadłościowe skutkuje oddłużeniem a więc umorzeniem długów powstałych przed ogłoszeniem upadłości konsumenckiej. Jedna uwaga: samo ogłoszenie upadłości konsumenckiej to dopiero pierwszy krok do oddłużenia, bowiem samo ogłoszenie upadłości nie wiąże się z umorzeniem długów. Po ogłoszeniu upadłości przeprowadza się postępowanie sądowe, którego celem jest ostatecznie oddłużenie niewypłacalnego konsumenta. 

Do głównych zalet/korzyści postępowania upadłościowego zaliczyć należy:

• znikome koszty postępowania – ogłoszenie upadłości konsumenckiej wiąże się z uiszczeniem opłaty stałej w wysokości 30,00 zł;
• z chwilą ogłoszenia upadłości konsumenckiej zawieszeniu ulegają wszelkie postępowania egzekucyjne;
• po uprawomocnieniu się postanowienia w przedmiocie ogłoszenia upadłości postępowania egzekucyjne ulegają umorzeniu;
• zawieszeniu ulegają postępowania sądowe i sądowo-administracyjne
• wstrzymanie naliczania odsetek

Z całą pewnością możliwość skorzystania z instytucji upadłości konsumenckiej ogranicza wykluczenie społeczne i mechanizm dziedziczenia bezradności przez następne pokolenia.

Upadłość jest szansą na nowy start, uwolnienie się od długów oraz odzyskanie płynności finansowej a przede wszystkim odzyskanie równowagi psychicznej.