Sądowe zniesienie współwłasności

Różne zdarzenia z życia codziennego mogą powodować powstanie współwłasności. Dzieje się tak wskutek spadkobrania, gdy spadek po zmarłym przypada kilku spadkobiercom (np. kilkorgu dzieciom), a także w wyniku czynności prawnej – kupna jednej rzeczy przez kilku nabywców. Każdy ze współwłaścicieli jest uprawniony do współposiadania rzeczy wspólnej oraz do korzystania z niej
w takim zakresie, jaki daje się pogodzić ze współposiadaniem i korzystaniem z rzeczy przez pozostałych współwłaścicieli. Na tle współposiadania często powstają konflikty i w przypadku braku porozumienia, każdy ze współwłaścicieli może złożyć do sądu wniosek o zniesienie współwłasności.  

Sąd Najwyższy zdefiniował, że "współwłasność jest szczególną postacią prawa własności polegającą na tym, że jedna rzecz stanowi równocześnie przedmiot własności kilku osób, których prawa są, co do istoty, jednakowe[1]". 

Prawo cywilne rozróżnia dwa rodzaje współwłasności: ułamkową, w ramach której istotne znaczenie ma kwestia udziału i jego wielkości oraz łączną, wynikającą ze stosunku prawnego decydującego o tym rodzaju współwłasności, jakim dla przykładu jest umowa spółki cywilnej czy małżeństwo. 

Wszczęcie postępowania
Postępowanie o zniesienie współwłasności wszczyna się tylko na wniosek zainteresowanego, którym  – stosownie do treści art. 210 Ustawy z dnia z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 ze zm.; dalej: „Kodeks cywilny”) - jest każdy współwłaściciel, a w razie jego śmierci – spadkobiercy zmarłego.  

Interes prawny uzasadniający udział w postępowaniu mogą mieć także inne osoby,
w szczególności:

• osoby, którym przysługują ograniczone prawa rzeczowe obciążające przedmiotową nieruchomość (zastaw, hipoteka),
• wierzyciele współwłaścicieli,
• a stosownie do okoliczności także osoby, którym przysługują prawa obligacyjne dotyczące tej nieruchomości, jak prawo dzierżawy lub najmu.
  
  

Sposoby zniesienia współwłasności
Przepisy Kodeksu cywilnego przewidują zniesienie współwłasności przez:  

• podział rzeczy wspólnej (zwany "podziałem w naturze”),
• przyznanie własności rzeczy wspólnej jednemu ze współwłaścicieli z orzeczeniem spłat na rzecz pozostałych,
• sprzedaż rzeczy wspólnej,
• a także przewidziane w doktrynie (niesformułowane kodeksowo) mieszane sposoby zniesienia współwłasności (np. zniesienie współwłasności częściowo za pomocą sprzedaży, a częściowo przez dokonanie podziału fizycznego rzeczy).

Treść wniosku
Wniosek o zniesienie współwłasności jest pismem wszczynającym postępowanie i - stanowiąc odpowiednik pozwu -  musi zawierać wszystkie elementy wymienione w przepisie art. 187 w zw. z art. 511 Ustawy z dnia z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. 1964 Nr 43 poz. 296 ze zm.; dalej: „KPC”). Oprócz powyższych wymogów formalnych, wniosek o wszczęcie postępowania w sprawie zniesienia współwłasności musi zawierać dokładne oznaczenie rzeczy, dokonane w sposób niebudzący żadnych wątpliwości co do tego, o jaką rzecz chodzi.

Jeśli wniosek dotyczy rzeczy mającej ulec podziałowi, to w zależności od jej charakteru, gdy jest to nieruchomość, należy wskazać:

• księgę wieczystą lub zbiór dokumentów,
• dokładny adres,
• oznaczenie z ewidencji gruntów.
  
  

Jeżeli zniesienie współwłasności dotyczy rzeczy ruchomych to należy podać ich cechy identyfikacyjne i miejsce, w którym się znajdują, ilość oraz opis rodzajowy.

Wykazanie własności
Dowodami, którymi można wykazać własność są nie tylko dowody z dokumentów, takie jak:

• odpis z księgi wieczystej,
• wypis aktu notarialnego stwierdzającego zawarcie umowy sprzedaży czy darowizny,
• umowa sprzedaży lub darowizny zawarta w zwykłej formie pisemnej,
• prawomocne orzeczenie sądów,
• ostateczne decyzje organów administracji publicznej,
• faktura lub rachunek dokumentujący zakup,
• certyfikaty, zaświadczenia, książki gwarancyjne,
• ale również dowody z przesłuchania świadków.
  
  

Wnioskodawca nie ma obowiązku określenia sposobu zniesienia współwłasności, niemniej jednak oznaczenie takiego sposobu jest pożądane.  

Charakter kompleksowy postępowania
Postępowanie o zniesienie współwłasności ma charakter kompleksowy - jego celem jest bowiem rozstrzygnięcie o całokształcie stosunków prawnych między współwłaścicielami do chwili zniesienia współwłasności. Oznacza to, że poza orzeczeniem o podziale rzeczy w znaczeniu ścisłym, postępowanie to obejmuje także rozstrzygnięcie o wzajemnych roszczeniach współwłaścicieli, których źródłem jest łączący ich stosunek współwłasności i które obowiązani są zgłosić do rozpoznania w tym postępowaniu.

Roszczenia, które mogą być rozliczanie w postepowaniu o zniesienie współwłasności:

• rozliczenia finansowe w postaci dopłat i spłat,
• wydatki i nakłady na wspólną nieruchomość,
• ważność umowy darowizny udziału we współwłasności dokonanej przez współwłaściciela na rzecz innego współwłaściciela,
• usunięcie niezgodności między stanem wynikającym z księgi wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym.
  
  

Właściwość sądu
Wniosek o zniesienie współwłasności dotyczy sprawy nieprocesowej z zakresu zniesienia współwłasności, dlatego powinien być złożony w sądzie rejonowym właściwym dla miejsca położenia rzeczy (zgodnie art. 606 KPC).  Jest to właściwość wyłączna w przypadku zniesienia współwłasności nieruchomości.

Opłata
Od wniosku o zniesienie współwłasności pobiera się opłatę stałą w kwocie 1000 zł (art. 41 ust. 1 Ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, Dz. U. 2005 Nr 167 poz. 1398 ze zm.; dalej: „KSCU”). Jeżeli jednak wniosek zawiera zgodny projekt zniesienia współwłasności, pobiera się opłatę stałą w kwocie 300 zł (art. 41 ust. 2 KSCU).

Przedawnienie żądania
Żądanie zniesienia współwłasności ma charakter niezbywalny, ale może zostać wyłączone na okres
5 lat i przed upływem ostatniego roku przedłużane na kolejne takie same okresy. Co ważne - żądanie zniesienia współwłasności nie ulega przedawnieniu.

Podsumowanie
W celu sprawnego przeprowadzenia postępowania o zniesienie współwłasności wszyscy współwłaściciele powinni złożyć zgodny wniosek co do sposobu zniesienia współwłasności. Wtedy to sąd wydaje postanowienie odpowiadające treści wniosku, jeśli jednocześnie przedłożony projekt podziału nie sprzeciwia się prawu ani zasadom współżycia społecznego, ani też nie narusza w sposób rażący interesu osób uprawnionych.

O Kancelarii
W ostatnim czasie Radca Prawny Krzysztof Piotrowski został wyznaczony zarządcą sądowym (przymusowym) gospodarstwa rolnego położonego w województwie warmińsko-mazurskim. Sąd ustanowił zarządcę na wniosek jednego ze współwłaścicieli, z uwagi na istniejący od wielu lat konflikt i brak porozumienia miedzy współwłaścicielami w bieżących sprawach oraz co do sposobu zniesienia współwłasności. Rolą zarządcy wyznaczonego w takim postępowaniu jest właściwe gospodarowanie przedmiotem zarządu, m.in. pobieranie pożytków z majątku objętego zarządem, spieniężanie go w granicach zwykłego zarządu, zawieranie umów, zaciąganie zobowiązań.  

Każdy z Państwa, chcący dokonać zniesienia współwłasności, może w ramach udzielenia zabezpieczenia w tym postępowaniu wnieść o ustanowienie zarządcy i zaproponować do pełnienia tej funkcji pracowników Naszej Kancelarii. Posiadamy wieloletnią praktykę w zarządzaniu nieruchomościami jak i gospodarstwami rolnymi. Wiedza i doświadczenie gwarantuje profesjonalne wykonywanie powierzonych w ramach zarządu zadań.

^[1] Postanowienie SN z 17.10.2003 r., sygn. IV CK 115/02, Legalis nr 65648.