Upadłość wbrew woli dłużnika

Wniosek o upadłości może być oddalony, jeżeli nie ma zagrożenia, że dłużnik w krótkim czasie utraci zdolności do spłaty.

Na ogół z wnioskiem o ogłoszenie upadłości występuje dłużnik, który dostrzega trudną sytuację finansową, w której się znalazł. Jednak co w przypadku, gdy upadłość przedsiębiorcy została ogłoszona na skutek, niesłusznego jego zdaniem, wniosku wierzyciela? Jakie działania powinien podjąć upadły, aby możliwie jak najskuteczniej zabezpieczyć swój interes?

Zgodnie z art. 33 ustawy Prawo upadłościowe (Dz. U. z 2022r. poz. 655 ze zm., dalej jako: pr. u.) dłużnikowi przysługuje prawo do wniesienia zażalenia na postanowienie o ogłoszeniu upadłości – jako postanowienie kończące postępowanie. Termin do wniesienia zażalenia wynosi tydzień od dnia doręczenia odpisu tego postanowienia z uzasadnieniem. Główną przesłanką ogłoszenia upadłości jest stan niewypłacalności dłużnika, wynikający z domniemań opisanych w art. 11 pr. u. Według tych domniemań niewypłacalność ma miejsce, gdy dłużnik nie wykonuje swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych przez okres przekraczający trzy miesiące (art. 11 ust. 1 i 1a pr. u.), a także w przypadku gdy, zgodnie z bilansem, zobowiązania pieniężne dłużnika – będącego osobą prawną bądź ułomną osobą prawną – przekraczają wartość jego aktywów, a stan ten utrzymuje się przez okres przekraczający 24 miesiące (art. 11 ust. 2 i 5 pr. u.). Powyższe domniemania mają jednak charakter wzruszalny i mogą zostać obalone we wniesionym zażaleniu poprzez wykazanie okoliczności przeciwnych, w tym również przedstawienie możliwości pozyskania środków wystarczających na dokonanie spłaty zobowiązań. Warto także podkreślić, że stan niewypłacalności, o którym mowa w art. 11 ust. 2 pr. u., nie stanowi bezwzględnej przesłanki ogłoszenia upadłości, gdyż zgodnie z art. 11 ust. 6 pr. u. sąd może oddalić wniosek o ogłoszenie upadłości, jeżeli nie ma zagrożenia utraty przez dłużnika zdolności do wykonywania jego wymagalnych zobowiązań pieniężnych w niedługim czasie. Nadto, upadłość dłużnika nie powinna zostać ogłoszona, jeśli nie posiada on majątku wystarczającego na zaspokojenie kosztów postępowania bądź posiada majątek wystarczający jedynie na pokrycie tych kosztów (art. 13 ust. 1 i 2 pr. u.), a jednocześnie nie ma szans na odzyskanie majątku do masy upadłości na skutek podważenia wcześniejszych czynności prawnych dłużnika (art. 13 ust. 3 pr. u.). Sąd powinien także oddalić wniosek o ogłoszenie upadłości złożony przez wierzyciela, jeżeli przysługująca mu wierzytelność ma w całości charakter sporny, a spór zaistniał między wnioskodawcą i dłużnikiem jeszcze przed złożeniem wniosku. Dla skuteczności zażalenia warto też rozważyć, czy sam sposób procedowania sądu oraz wydania postanowienia o ogłoszeniu upadłości odpowiadał przepisom prawa, istnieje bowiem możliwość uchylenia orzeczenia na skutek wystąpienia błędów proceduralnych.

Należy jednak pamiętać, że postanowienie o ogłoszeniu upadłości jest skuteczne i wykonalne z dniem jego wydania. Oznacza to, że wszelkie związane z nim skutki, w tym obowiązki upadłego, powstają od tego właśnie momentu – niezależnie, czy orzeczenie zostało następnie zaskarżone. Do obowiązków upadłego należy wskazanie i wydanie syndykowi całego swojego majątku oraz dokumentów dotyczących prowadzonej działalności – ksiąg rachunkowych, innych ewidencji prowadzonych dla celów podatkowych i korespondencji. Dłużnik jest też obowiązany do udzielania sędziemu - komisarzowi i syndykowi wszelkich potrzebnych wyjaśnień dotyczących swojego majątku. Konsekwencją niezastosowania się do powyższych obowiązków – a w szczególności ukrywania majątku, obciążania go pozornymi zobowiązaniami, utrudniania ustalenia składu masy upadłości przez dłużnika – może być zastosowanie wobec niego przez sędziego – komisarza
środków przymusu określonych w Kodeksie postępowania cywilnego dla egzekucji świadczeń niepieniężnych (grzywna, areszt). Upadły może za takie działania zostać również pociągnięty do odpowiedzialności karnej (art. 523 pr. u.).

W kontekście wydania syndykowi całego majątku może pojawić się obawa, że dokona on likwidacji majątku dłużnika jeszcze przed rozpatrzeniem przez sąd drugiej instancji złożonego zażalenia. Sytuacja ta skutkować może dla upadłego znaczną szkodą – szczególnie w przypadku sprzedaży aktywów niezbędnych dla prowadzenia przedsiębiorstwa. Narzędziem, które ma na celu zapewnienie ochrony składników majątku dłużnika przed tego rodzaju działaniem syndyka, jest wniosek o wstrzymanie likwidacji masy upadłości do czasu uprawomocnienia się postanowienia o ogłoszeniu upadłości – złożony w trybie art. 309 pr. u. Przepisy ustawy Prawo upadłościowe nie precyzują przesłanek, które musiałyby zostać spełnione dla uwzględnienia wniosku. Możliwość zarządzenia wstrzymania likwidacji pozostawiona została zatem uznaniu sędziego-komisarza. Nie ulega jednak wątpliwości, iż sędzia – komisarz powinien mieć zawsze na uwadze czy wstrzymanie likwidacji jest celowe ze względu na przypuszczalną skuteczność wniesionego zażalenia na postanowienie o ogłoszeniu upadłości oraz czy dokonanie likwidacji doprowadzi do wystąpienia szkody po stronie dłużnika. Argumentację dotyczącą tych kwestii należałoby zatem podnieść w uzasadnieniu wniosku dłużnika o wstrzymanie likwidacji masy upadłości.

Kolejnym sposobem ochrony dłużnika przed likwidacją prowadzonego przez niego przedsiębiorstwa jest zawarcie układu w upadłości. Instytucja ta, działająca wewnątrz procedury upadłościowej, została zaczerpnięta z ustawy Prawo restrukturyzacyjne. Rozwiązanie tego rodzaju jest o tyle korzystne, że daje przedsiębiorcy możliwość zachowania swojego biznesu, przy jednoczesnym zaspokojeniu wierzycieli. Dłużnik w celu zawarcia układu w upadłości powinien złożyć propozycje układowe skierowane do wierzycieli. Propozycje te mogą przewidywać m.in. odroczenie terminu spłaty zobowiązań, rozłożenie spłaty na raty, zmniejszenie wysokości wierzytelności, ich konwersję na udziały lub akcje w spółce, czy
też zmianę lub uchylenie prawa zabezpieczającego wierzytelność. Warto pamiętać, że propozycje przedstawione na tym etapie postępowania nie są ostateczne i mogą być korygowane w późniejszym czasie. Propozycje układowe zostają następnie poddane pod głosowanie wierzycieli na zwołanym w tym celu zgromadzeniu. Sędzia – komisarz może zwołać stosowne zgromadzenie, jeśli zostanie uprawdopodobnione, że układ zostanie przyjęty przez wierzycieli i wykonany (przesłanka fakultatywna), jednak ma obowiązek je zwołać, jeśli wniosek jest popierany przez wierzyciela lub wierzycieli posiadających łącznie co najmniej 50% sumy wierzytelności przysługujących wierzycielom uprawnionym do głosowania nad układem (przesłanka obligatoryjna). Z punktu widzenia upadłego istotne jest również, że wraz z propozycjami układowymi może on złożyć wniosek o całkowite lub częściowe wstrzymanie likwidacji masy upadłości do czasu zatwierdzenia układu – w zakresie niezbędnym do wykonania układu. Sędzia-komisarz ma obowiązek wstrzymać likwidację masy upadłości, jeśli spełniona została opisana powyżej przesłanka obligatoryjna zwołania zgromadzenia wierzycieli w celu głosowania nad
układem (art. 266c ust. 2 pr. u.) oraz ma możliwość jej wstrzymania w razie spełnienia przesłanki fakultatywnej zwołania zgromadzenia (art. 266c ust. 1 pr. u.). Po prawomocnym zatwierdzeniu układu sąd wydaje postanowienie o zakończeniu
postępowania upadłościowego, a upadły odzyskuje prawo zarządzania swoim majątkiem.